Een belangrijk thema bij het in praktijk brengen van waardenwerk is de nieuwsgierige toewending naar complexiteit, in plaats van het reduceren of verdringen daarvan. In deze column introduceert Harry Kunneman in dit verband een tiende muze, ‘complexia’, de weefster.
Door overmatig gebruik dreigt het mooie begrip complexiteit onderhand een dooddoener te worden. Dat geldt zowel ten aanzien van de Corona problematiek als ten aanzien van andere moeilijk hanteerbare vragen. ‘Dit is nu eenmaal een complex vraagstuk’, heet het dan, bij voorkeur met een gewichtig air, een gefronst voorhoofd, of beschaafd zuchtend uit te spreken, om vervolgens over te gaan tot de orde van de dag. Ik vind dat zonde, want voor mij is het begrip complexiteit verbonden met een wake up call: pas op, hier werken de gebruikelijke versimpelingen niet, er is meer nodig! In een variatie op een uitspraak van Donald Schön: de problemen die mensen het meeste aangaan, zijn van huis uit complex. Dat komt denk ik doordat wij zelf in het geding zijn bij vragen die ons menselijk gezien het meeste aangaan, ook in professionele contexten. Bij complexe vragen komen personen, relaties en emoties in het spel en biedt de hoge grond van bewezen kennis maar beperkt soelaas. Complexiteit neemt dan negatief gezien de gedaante aan van verlies van houvast en professionele controle, van ‘moerassigheid’ zoals Schön treffend zegt. Maar positief gezien betekent die complexiteit ook een appèl: het appèl om in je werk als persoon te verschijnen en niet alleen je ambachtelijke repertoire maar ook je morele engagement in te brengen: wat staat er voor ons in deze situatie in morele zin op het spel, wat zou hier werk kunnen zijn dat zowel deugt als deugd doet?
Daarmee kom ik bij de tiende muze. Samen met een groep oud-promovendi werk ik al een tijdje aan een boek over de belangrijkste bevindingen en inzichten uit hun onderzoek, in het licht van de ervaringen die zij daar in hun eigen professionele praktijk mee opgedaan hebben. Iedere maand bespreken we een concept-hoofdstuk aan de hand van twee of drie brieven van andere deelnemers daarover. Via het werk van Bart van Rosmalen, kwam in een van die zoom-gesprekken het belang van muzische inspiratiebonnen aan de orde in de confrontatie met complexe en moerassige vragen. Tijdens dat gesprek kwam het idee bij me op dat er eigenlijk een tiende muze nodig is, de muze van betrokken ambachtelijk werk. Kees Pieters, een complexiteits-afficionado van huis uit, kwam prompt met een naam op de proppen: complexia, de weefster. Dat is een mooie vondst. Wanneer het stramien van heersende denkschema’s en vanzelfsprekende oplossingsrichtingen te simpel is, kan complexia als tiende muze het professionele of organisatorische weefsel verrijken met ethische en morele draden. Dit rijkere weefsel doet een appèl op de betrokkenen om zich vanuit hun ambachtelijke repertoire ook te verhouden tot de morele horizon van de vraag waar het om gaat. Complexia is de muze van waardenwerk.
Vanaf maart 2021 verzorg ik samen met een aantal oud-promovendi de zesdaagse leergang ‘Waardenwerk in de praktijk’ voor professionals (ook in leidinggevende rollen) die op zoek zijn naar meer diepgang, morele betrokkenheid en onderlinge verbondenheid in hun werk. In deze leergang speelt ook de tiende muze een belangrijke rol. Voor meer informatie: www.waardenwerk.nl/leergang